(މިއީ ހިޖުރައިން 1320 / މީލާދީން 1902 ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚު ދިވެހި ބަހުން ލިޔުމަށްޓަކައި، އައްސުލްޠާން އަލްޙާއްޖު މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން އިސްކަންދަރުގެ އަމުރުފުޅަށް އެކުލަވާލެވުނު ކޮމިޓީން ލިޔުނު 'ދިވެހި ތާރީޚު' ފޮތުން ނަގައިގެން މިޒަމާނުގެ ބަހުރުވަޔަށް ބަދަލުކޮށްގެން ލިޔާ ސިލްސިލާ މަޒުމޫނުތަކެކެވެ.)
އަލިރަސްގެފާނު ޝަހީދުވެ، އަނދިރި އަނދިރިން ވެރިކަން ފޭރުނު ތާރީޚަކީ ހިޖުރީ ސަނަތުން 965 ވަނަ އަހަރުގެ ޝަޢުބާން މަހުގެ 1 ވަނަ ދުވަހެވެ. (އެއީ މީލާދީ ގޮތުން 1558 ވަނަ އަހަރުގެ މެއި މަހުގެ 19 ވަނަ ދުވަހެވެ.) ދެން ކާފަރުންގެމީހުން ރަސްކަން ފޭރިގަނެގެން ރަސްކަންމަތީ ތިބެއްޖެއެވެ. އެމީހުންގެ އަނިޔާއިން މީހުންގެ މުދާ ފޭރުން ގިނަވެއްޖެއެވެ. މުސްލިމް އަންހެނުންނާ ޒިނޭކުރަންފަށައިފިއެވެ. ހުސްހަށިބައި މީހަކަސް، މީހެއްގެ އަތްނބަކަސް ވަރިހަމައެވެ. މިއަނިޔާވެރިކަން 15 އަހަރު ދުވަސްވަންދެން ހިންގިއެވެ. އެމީހުންގެ އުނދަގޫތައް މުޅި ރާއްޖެއަށް ޢާއްމުވެ ރަށްރަށުގެ އަހުލުވެރިންނާއި ބޭރުމީހުންގެވެސް ހިތްތަކަށް ބިރުވެރިކަން ވަދެ ދަތި ޙާލުގައި ޖެހުނެވެ.
ދެން މާތްރަސްކަލާނގެ ކާފަރުންގެ ވެރިކަން ނެތިކުރައްވައި އެމީހުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުން މުސްލިމުން ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް އިރާދަކުރެއްވި ހިނދު އުތީމު ޙުސައިން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ ދަރިކަލުން މުޙައްމަދު ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ހަނގުރާމައިގެ ފަރުޟު އަދާކުރައްވައި، ކާފަރުންގެ އަތުން ދިވެހިރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް ޖެއްސެވިއެވެ. ދެން މުޙައްމަދު ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު މާތްރަސްކަލާނގެ ކިބައަށް އިސްތިޚާރާ ނަމާދުކުރައްވައި ނަޞްރުދެއްވުމަށް ދުޢާކުރައްވައި އޭނާގެ ދެއަޚުން ކަމުގައިވާ ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނާއި ޙަސަން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނާ ދެބެއިންނާ އެކަމާމެދު މަޝްވަރާކުރެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު ތިންބެއިން ހަނގުރާމަކުރުމަށް އެއްބަސްވެއްޖެއެވެ.
ދެން އެފަދަ މަދު މީސްކޮޅަކާއެކީ ހަނގުރާމަކުރުމަށް ތައްޔާރުވެއްޖެއެވެ. ދެން ބާރަށް ދުވާ އޮޑިއަކަށް (ކަޅުއޮށްފުންމި ބަންނަވައިގެން އެޔަށް) ހަތިޔާރުތަކާއި ކާބޯތަކެއްޗާއި އަންނައުނު އަރުވައި އަނބިދަރިން ގޮވައިގެން ކަންނަންނޫރު އަލީރާޖާގެ ރައްކާތެރިކަމުގެ ދަށުގައި އޮތް މަލިކަށް ދުރުވެއްޖެއެވެ. އަދި އެރަށުގައި އަނބިދަރިން ރައްކާތެރިކުރެއްވިއެވެ.
މަލިކުން އެބޭކަލުންނާ އަރަބިކަރައަށް ގޮސްފައި އައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދެމީހުންނާ ބައްދަލުވިއެވެ. އެއީ އެއްބަނޑުއެއްބަފާ ދެއަޚުންނެވެ. ދޮށީ މީހާގެ ނަމަކީ ޢަލީ ޙާޖީއެވެ. ހަގު މީހާގެ ނަމަކީ ޙަސަން ޙާޖީއެވެ. މި ދެމީހުންނަކީ ލޮންސި ބޭނުންކުރުމަށް ކުޅަދާނަ އެކަމުގެ ދެ އެދުރުންނެވެ. އެމީހުން ޙައްޖަށް ދާން ނިކުތީ ކާފަރުން ދިވެހިރާއްޖެ ހިފުމުގެ ކުރީގައެވެ. މި ދެމީހުންނާ ވެސް މުޙައްމަދު ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު ދިވެހިރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވުމާމެދު ވާހަކަދައްކަވައި، އެންމެން އެއްބަސްވެ، އެމީހުންގެ ވެރިޔަކު ކަމުގައި މުޙައްމަދު ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު ލައި، އޭނާއާ ވަކިނުވުމަށާއި، ދެކޮޅުނުވުމަށާއި، ފުރަގަސް ނުދިނުމަށް މާތްރަސްކަލާނގެ ކިބައަށް ޢަހުދުވިއެވެ.
ދެން އެމީހުން ކާފަރުންނާ ހަނގުރާމައަށް ދިވެހިރާއްޖެއަށް އަތުވެއްޖެއެވެ. ރޭގަނޑު ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށަށް އަރައި ފެނުނުހައި ތާކުން ކާފަރުން ޤަތުލުކޮށް، އޮޑިއަށް ކާބޯތަކެތި ލައިގެން ފަޖުރުލުމުގެ ކުރީގައި އޮޑިއާއިގެން ނުކުމެ ޢަދުއްވުންނަށް އޮޑީގެ ރިޔާ ނުފެންނަ ހިސާބަށް ގޮސް ދުވާލުދާ ހަތަރު ތިބެއެވެ. ރޭގަނޑު އަނދިރިވީމާ އަނެއްކާ ވެސް ރަށްރަށަށް އަރަނީއެވެ.
މިގޮތަށް އުޅެނިކޮށް އެއް ރެއަކު ތަކަންދުވަށް އަރައިގެން އުޅެމުން ގޮސް އޭގެ ތެރެއިން ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު އެމީހުންނާ ވަކިވެ، އޭނާގެ އަނބިކަބަލަކުގެ ގޭގައި އޮންނަވަނިކޮށް ނިދިކުރެއްވިއްޖެއެވެ. ދެން ފަތިސްވާތީ ދެން ތިބި މީހުން އޮޑިއާއިގެން އަވަހަށް ފުރައިގެން ހިނގައްޖެއެވެ.
ފަތިސްވެ އަލިވީމަ ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު އެ އޮންނެވި ގޭގައި ފިލައި އޮންނަވަނިކޮށް އެރަށުގައި ތިބި ކާފަރުންނަށް އެކަން އެނގިގެން އެގެޔަށް ވަދެ އެތަކުރުފާނު ދަމައިނެރެގެން ބޯ ކަނޑާލައިގެން އަނދިރި އަނދިރިންނަށް ފޮނުވައިފިއެވެ. ދެން އެރަށުގައި ތިބި މުސްލިމުން އޭނާގެ ހަށިގަނޑު އެރަށުގައި ވަޅުލައިފިއެވެ. މާލޭގައި ތިބި މުސްލިމުން އޭނާގެ ބޯ އަނދިރި އަނދިރިން އަތުން އަތުލައިގެން ފުނަދޫގައި ވަޅުލައިފިއެވެ.
ދެން ތިބި ހަނގުރާމަވެރިންގެ ހަތަރު މީހުން ހަނގުރާމަކުރުން މަތީ ދެމިތިއްބެވެ. ދެން ކްރިސްޓިއަނުންގެ އެންމެން މާލެއަށް ޖަމާވެގެން ހަނގުރާމައަށް ތައްޔާރުކޮށްގެން މުސްލިމުންގެ ހަނގުރާމަވެރިން އާދޭތޯ ބަލަބަލައި މާލޭގެ ވަށައިގެން ހިނގަހިނގައި ތިބެއެވެ. ދެން ބޮޑުތަކުރުފާނު މާލެއަށް ދުރުވެ ކާފަރުންގެ މީހުން ހުޝިޔާރުވެ ތިބިލެއް ބޮޑުކަމުން މާލެއަށް އެރެވޭނެ މަގެއް ފެނިނުލައްވައިގެން ކާފަރުންގެ މީހުން ޣާފިލްކުރެއްވުމަށް ހީކުރައްވައިގެން ކަންނަންނޫރަށް ދުރުވެއްޖެއެވެ.
ބޮޑުތަކުރުފާނު ކަންނަންނޫރަށް ދުރުވެ އަލީރާޖާގެ އެހީތެރިކަމަށް އެދިލައްވައި އެތަނުގެ ސިފައިންގެ ބަޔަކު އެތަކުރުފާނާއެކީ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފޮނުއްވުމަށް އެދިލެއްވިއެވެ. ދެން އެކަމަށް ރުހި އަލީރާޖާގެ ސިފައިންގެ ތެރެއިން މަލާބާރީންގެ ބަޔަކު ފޮނުއްވިއެވެ. ދެން އެ މީހުން ގޮވައިގެން ކަންނަންނޫރު ބަނދަރުން ފުރައިގެން މާލެ ކައިރިޔަށް އާދެވުނު ރެއަކީ ކާފަރުން ނުބައި ރޭވުމެއް ރާވަމުން ދިޔަ ރެއެކެވެ. އެ ރޭވުމަކީ ޖެހިގެން އަންނަ ދުވަހު މާލޭގައި ތިބި ހުރިހާ މުސްލިމުން ޖަމާކޮށް ކްރިސްޓިއަން ދީނަށް ވައްދައި، އެކަމަށް ނުރުހުނު ކޮންމެ މީހަކު ޤަތުލުކުރުމެވެ.
ދެން އެރޭ މާލޭގައި ތިބި މުސްލިމުންނަށް މިކަންތައް ބޮޑުވެގެން ފާމުލަދޭރި އިސްމާޢީލް ޝަރަފުއްދީން ފަނޑިޔާރު ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ދޮން ކޮރަލި ފަނޑިޔާރު ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން އަބޫބަކުރު ފަނޑިޔާރު ކަލޭގެފާނުގެ ގެޔަށް އެންމެން ޖަމާވެގެން އިސްލާމްދީނުން ނުނިކުތުމަށާއި، ކާފަރުންގެ ގާތަށް ނުދިޔުމަށާއި ބުދަށް ސަޖިދަނުކުރުމަށާއި، ގަދަކަމުން އެކަންކަން ކުރަންޖެހިއްޖެ ނަމަ ކާފަރުންނާ ހަނގުރާމަކޮށް އިސްލާމްދީނުގެ މަތީގައި މަރުވުމަށް އެންމެން ޢަހުދުވެއްޖެއެވެ. އަދި އެމީހުންނަށް ލިބުނުހާ ވަރަކުން ކަނޑިތަކާއި، ލޮންސިތަކާއި، ބޮޑުފިޔޮހިތަކާއި، ލަޓިތަކާއި، ދުނިދަނޑިތަކާއި މިފަދަ ހަތިޔާރުތައް އެއްކުރިއެވެ. އަދި އެރޭގެ އިރު އެރުމުގެ ކުރީގައި ބޮޑުތަކުރުފާނު މާލެއަށް ދުރުވެއްޖެނަމަ ކޮންމެ އަހަރަކު މެދުޒިޔާރަތް ދޮށުގައި މައުލޫދުކިޔަން ނަދުރު ބުނެގެން ފާތިޙާ ޞަލަވާތް ކިޔަވައި، ދީނުގައި ސާބިތުކުރެއްވުމަށް އެދި މާތްރަސްކަލާނގެ ކިބައަށް ދުޢާކޮށްގެން ތިއްބެވެ.
ދެން އެރޭގެ ތިންބައިކުޅަދެބައި ދިޔުމަށް ފަހު ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ އޮޑި އައިސް މާލޭ ބަނދަރަށް ދޫކޮށްލައިފިއެވެ. ދެން ކާފަރުން ޣާފިލުކަމުގެ ޙާލުގައި ތިއްބާ ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ބައިވެރިންނާއިގެން މާލެއަށް ފައިބަންނަވައި އަނދިރި އަނދިރިންގެ ގަނޑުވަރު ކައިރިއަށް ދުރުވި އިރު އަނދިރި އަނދިރިން އެ ގަނޑުވަރުގެ ދޮރޯށިތެރޭގައި ހުރި ތަޚުތެއްގައި އިނެވެ. އޭނާގެ ވަށައިގެން އޭނާގެ ގާތް ބަޔަކު ތިއްބެވެ. އެމީހުން ތިބީ ކަނދިލި ބައްތިއެއްގެ އަލީގައެވެ. ބޮޑުތަކުރުފާނު އަނދިރި އަނދިރިންނާ ދިމާލަށް ބަޑި ޖައްސަވައިފައި ފަހަތަށް ސޮއްސާލައްވައި އެތާ ހުރި ރުކެއްގެ ނިވަލަށް ވެންނެވިއެވެ. އެ ޖެއްސެވި ބަޑީގެ އުންޑަ އަނދިރި އަނދިރިންގެ ގައިގައި ޖެހިގެން އޭނާ މަރުވެގެން ދަމުން އޭނާގެ އަތުގައި އޮތް ބަޑި ޖަހައި އުންޑަ އައި ތަނަށް އުންޑަ ފޮނުވިއެވެ.
ދެން ކާފަރުންގެ މީހުން އެމީހުންގެ ބަޑިތައް ހިފައިގެން ނުކުމެ މުސްލިމުން ތިބި ތަނާ ދިމާއަށް ބަޑިޖަހަން ފަށައިފިއެވެ. މުސްލިމުން ވެސް ބަޑި ޖަހަން ފެށިއެވެ. އަދި ކާފަރުންނަށް ސިލޭހަތަކުން ހަމަލާން ދޭން ފެށިއެވެ. މާތްރަސްކަލާނގެ ފަޟްލަވަންތަވެރިކަމުން އެކަލާނގެ މުސްލިމުން ހަށިތައް ރައްކާތެރިކުރެއްވިއެވެ. ދެބައިމީހުންގެ ދެމެދުގައި ހިނގި ހަނގުރާމަ ގަދަވެ ކާފަރުންގެ މީހުން ބަލިވެ އެ އެންމެން ޤަތުލުވެއްޖެއެވެ. ދެން މިކަމުގެ މައްޗަށް މުސްލިމުން އުފާކުރިއެވެ.
ކާފަރުންގެ އަތްދަށުގައި ރަށުތެރޭގައި ނިކަމެތިވެފައި ތިބި މުސްލިމުންގެ މޫނުތައް އުފާވެރިކަމުން އަލިވެގެންވާ ޙާލުގައި ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ އަރިހަށް އައިސް އެތަކުރުފާނުގެ ބަރަކާތްތެރި އަތުގައި ބޮސްދީ، އެތަކުރުފާނުގެ ދައުލަތާއި ޢުމުރުފުޅު ދެންމެވުމަށް ދުޢާކުރިއެވެ. އެތަކުރުފާނު އެމީހުންނަށް ހެޔޮކޮށް ހިއްތަވައި އެމީހަކު ހުރި ދަރަޖައެއްގައި އެމީހަކު ބެހެއްޓެވިއެވެ. ދެން އެތަކުރުފާނަށް ރަސްކަމުގެ ބައިޢަތުހިފެވި ރަސްކަމުގެ ދާނުގައި އިށީނދެ ވަޑައިގެންފިއެވެ.
އަނދިރި އަނދިރިން ޤަތުލުވެ ބޮޑުތަކުރުފާނު ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި އިށީނދެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 1 ރަބީޢުލްއައްވަލް 981 (މީލާދީން 1 ޖުލައި 1573) ގައެވެ. އަނދިރި އަނދިރިން ވެރިކަންކުރީ 15 އަހަރާއި 6 މަސް ދުވަހުއެވެ.
ދެން މާތްރަސްކަލާނގެ ކާފަރުންގެ ވެރިކަން ނެތިކުރައްވައި އެމީހުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުން މުސްލިމުން ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް އިރާދަކުރެއްވި ހިނދު އުތީމު ޙުސައިން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ ދަރިކަލުން މުޙައްމަދު ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ ހިތްޕުޅުގައި ހަނގުރާމައިގެ ފަރުޟު އަދާކުރައްވައި، ކާފަރުންގެ އަތުން ދިވެހިރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށް ޖެއްސެވިއެވެ. ދެން މުޙައްމަދު ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު މާތްރަސްކަލާނގެ ކިބައަށް އިސްތިޚާރާ ނަމާދުކުރައްވައި ނަޞްރުދެއްވުމަށް ދުޢާކުރައްވައި އޭނާގެ ދެއަޚުން ކަމުގައިވާ ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނާއި ޙަސަން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނާ ދެބެއިންނާ އެކަމާމެދު މަޝްވަރާކުރެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު ތިންބެއިން ހަނގުރާމަކުރުމަށް އެއްބަސްވެއްޖެއެވެ.
ދެން އެފަދަ މަދު މީސްކޮޅަކާއެކީ ހަނގުރާމަކުރުމަށް ތައްޔާރުވެއްޖެއެވެ. ދެން ބާރަށް ދުވާ އޮޑިއަކަށް (ކަޅުއޮށްފުންމި ބަންނަވައިގެން އެޔަށް) ހަތިޔާރުތަކާއި ކާބޯތަކެއްޗާއި އަންނައުނު އަރުވައި އަނބިދަރިން ގޮވައިގެން ކަންނަންނޫރު އަލީރާޖާގެ ރައްކާތެރިކަމުގެ ދަށުގައި އޮތް މަލިކަށް ދުރުވެއްޖެއެވެ. އަދި އެރަށުގައި އަނބިދަރިން ރައްކާތެރިކުރެއްވިއެވެ.
ދެން އެމީހުން ކާފަރުންނާ ހަނގުރާމައަށް ދިވެހިރާއްޖެއަށް އަތުވެއްޖެއެވެ. ރޭގަނޑު ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށަށް އަރައި ފެނުނުހައި ތާކުން ކާފަރުން ޤަތުލުކޮށް، އޮޑިއަށް ކާބޯތަކެތި ލައިގެން ފަޖުރުލުމުގެ ކުރީގައި އޮޑިއާއިގެން ނުކުމެ ޢަދުއްވުންނަށް އޮޑީގެ ރިޔާ ނުފެންނަ ހިސާބަށް ގޮސް ދުވާލުދާ ހަތަރު ތިބެއެވެ. ރޭގަނޑު އަނދިރިވީމާ އަނެއްކާ ވެސް ރަށްރަށަށް އަރަނީއެވެ.
މިގޮތަށް އުޅެނިކޮށް އެއް ރެއަކު ތަކަންދުވަށް އަރައިގެން އުޅެމުން ގޮސް އޭގެ ތެރެއިން ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނު އެމީހުންނާ ވަކިވެ، އޭނާގެ އަނބިކަބަލަކުގެ ގޭގައި އޮންނަވަނިކޮށް ނިދިކުރެއްވިއްޖެއެވެ. ދެން ފަތިސްވާތީ ދެން ތިބި މީހުން އޮޑިއާއިގެން އަވަހަށް ފުރައިގެން ހިނގައްޖެއެވެ.
ދެން ތިބި ހަނގުރާމަވެރިންގެ ހަތަރު މީހުން ހަނގުރާމަކުރުން މަތީ ދެމިތިއްބެވެ. ދެން ކްރިސްޓިއަނުންގެ އެންމެން މާލެއަށް ޖަމާވެގެން ހަނގުރާމައަށް ތައްޔާރުކޮށްގެން މުސްލިމުންގެ ހަނގުރާމަވެރިން އާދޭތޯ ބަލަބަލައި މާލޭގެ ވަށައިގެން ހިނގަހިނގައި ތިބެއެވެ. ދެން ބޮޑުތަކުރުފާނު މާލެއަށް ދުރުވެ ކާފަރުންގެ މީހުން ހުޝިޔާރުވެ ތިބިލެއް ބޮޑުކަމުން މާލެއަށް އެރެވޭނެ މަގެއް ފެނިނުލައްވައިގެން ކާފަރުންގެ މީހުން ޣާފިލްކުރެއްވުމަށް ހީކުރައްވައިގެން ކަންނަންނޫރަށް ދުރުވެއްޖެއެވެ.
ބޮޑުތަކުރުފާނު ކަންނަންނޫރަށް ދުރުވެ އަލީރާޖާގެ އެހީތެރިކަމަށް އެދިލައްވައި އެތަނުގެ ސިފައިންގެ ބަޔަކު އެތަކުރުފާނާއެކީ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފޮނުއްވުމަށް އެދިލެއްވިއެވެ. ދެން އެކަމަށް ރުހި އަލީރާޖާގެ ސިފައިންގެ ތެރެއިން މަލާބާރީންގެ ބަޔަކު ފޮނުއްވިއެވެ. ދެން އެ މީހުން ގޮވައިގެން ކަންނަންނޫރު ބަނދަރުން ފުރައިގެން މާލެ ކައިރިޔަށް އާދެވުނު ރެއަކީ ކާފަރުން ނުބައި ރޭވުމެއް ރާވަމުން ދިޔަ ރެއެކެވެ. އެ ރޭވުމަކީ ޖެހިގެން އަންނަ ދުވަހު މާލޭގައި ތިބި ހުރިހާ މުސްލިމުން ޖަމާކޮށް ކްރިސްޓިއަން ދީނަށް ވައްދައި، އެކަމަށް ނުރުހުނު ކޮންމެ މީހަކު ޤަތުލުކުރުމެވެ.
ދެން އެރޭގެ ތިންބައިކުޅަދެބައި ދިޔުމަށް ފަހު ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ އޮޑި އައިސް މާލޭ ބަނދަރަށް ދޫކޮށްލައިފިއެވެ. ދެން ކާފަރުން ޣާފިލުކަމުގެ ޙާލުގައި ތިއްބާ ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ބައިވެރިންނާއިގެން މާލެއަށް ފައިބަންނަވައި އަނދިރި އަނދިރިންގެ ގަނޑުވަރު ކައިރިއަށް ދުރުވި އިރު އަނދިރި އަނދިރިން އެ ގަނޑުވަރުގެ ދޮރޯށިތެރޭގައި ހުރި ތަޚުތެއްގައި އިނެވެ. އޭނާގެ ވަށައިގެން އޭނާގެ ގާތް ބަޔަކު ތިއްބެވެ. އެމީހުން ތިބީ ކަނދިލި ބައްތިއެއްގެ އަލީގައެވެ. ބޮޑުތަކުރުފާނު އަނދިރި އަނދިރިންނާ ދިމާލަށް ބަޑި ޖައްސަވައިފައި ފަހަތަށް ސޮއްސާލައްވައި އެތާ ހުރި ރުކެއްގެ ނިވަލަށް ވެންނެވިއެވެ. އެ ޖެއްސެވި ބަޑީގެ އުންޑަ އަނދިރި އަނދިރިންގެ ގައިގައި ޖެހިގެން އޭނާ މަރުވެގެން ދަމުން އޭނާގެ އަތުގައި އޮތް ބަޑި ޖަހައި އުންޑަ އައި ތަނަށް އުންޑަ ފޮނުވިއެވެ.
ދެން ކާފަރުންގެ މީހުން އެމީހުންގެ ބަޑިތައް ހިފައިގެން ނުކުމެ މުސްލިމުން ތިބި ތަނާ ދިމާއަށް ބަޑިޖަހަން ފަށައިފިއެވެ. މުސްލިމުން ވެސް ބަޑި ޖަހަން ފެށިއެވެ. އަދި ކާފަރުންނަށް ސިލޭހަތަކުން ހަމަލާން ދޭން ފެށިއެވެ. މާތްރަސްކަލާނގެ ފަޟްލަވަންތަވެރިކަމުން އެކަލާނގެ މުސްލިމުން ހަށިތައް ރައްކާތެރިކުރެއްވިއެވެ. ދެބައިމީހުންގެ ދެމެދުގައި ހިނގި ހަނގުރާމަ ގަދަވެ ކާފަރުންގެ މީހުން ބަލިވެ އެ އެންމެން ޤަތުލުވެއްޖެއެވެ. ދެން މިކަމުގެ މައްޗަށް މުސްލިމުން އުފާކުރިއެވެ.
އަނދިރި އަނދިރިން ޤަތުލުވެ ބޮޑުތަކުރުފާނު ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި އިށީނދެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން 1 ރަބީޢުލްއައްވަލް 981 (މީލާދީން 1 ޖުލައި 1573) ގައެވެ. އަނދިރި އަނދިރިން ވެރިކަންކުރީ 15 އަހަރާއި 6 މަސް ދުވަހުއެވެ.
ކިޔުންތެރިންގެ ހިޔާލު